Klik op de titel voor gratis previews van de liedjes uit de musical. Wie dit stuk wenst op te voeren, dient daarvoor over de schriftelijke toestemming van de rechthebbenden te beschikken en de geldende Sabam opvoeringsrechten te betalen (100 euro/opvoering). Musicalpakket (vocale + instrumentale cd + tekstbrochure): 40 euro. Het is verkrijgbaar via het Contactformulier. De musical is gebaseerd op de gelijknamige roman van Patrick Bernauw, die eveneens verkrijgbaar is via het Contactformulier (10 euro).
De Engel zal komen... (uit "De Engel van Mons", creatie door Compagnie de Ballade & Theater Strobos, 2005):
DECOR
Achterwand: projectiescherm. Alle geprojecteerde beelden: zwartwit.
Zijwand links: “orkestbak” bestaande uit doeken.
Zijwand rechts: wit doek.
Alle kostuums & rekwisieten: zwartwit.
ROLVERDELING
LANGE MAX 1 & 2 – straatzangers (zwarte kledij) /
DE MARGINALEN 1, 2, 3 & 4 – in zwartwitte maillots.
TOMMY – hij is blind (zwarte kledij)
SANSPAROLE – hij is doofstom (zwarte kledij).
DE PIOT – een ‘halve man in een rolstoel’ (zwarte kledij).
FRAU DOKTOR 1, 2 & 3 – in witte doktersjas.
FLORENCE NACHTEGAELE – jonge verpleegster in wit verpleegstersuniform.
DE ENGEL – ziet eruit als een achttienjarige Griekse godin (witte tenue).
ISABEL SCHARPENEL – jonge vrouw in witte jurk.
DE ONBEKENDE SOLDAAT – zwarte kledij.
FRIEDRICH HERZENWIRTH – in zwart kostuum.
DE MIMESPELER – zwartwitte Pierrot.
SCENE 1:
Projectie 01:
Krantenknipsel over Geheim Militair Ziekenhuis, Wenen. Onder het krantenknipsel staat: ‘Zie ook: Internationaal Militair Hospitaal, Mons’.
Het liedje ‘It’s a long way to Tipperary’ weerklinkt. Friedrich Herzenwirth “gidst” de toeschouwers over een leeg toneel. De Mimespeler beeldt uit.
HERZENWIRTH:
Wat slechts weinigen weten: geheime slachtoffers van den Wereldoorlog.
Een van de afgrijselijkste nalatenschappen van den Wereldoorlog is na 18 jaren aan het licht gekomen. Op een afgelegen deel der terreinen van een groot ziekenhuis, staat een klein gebouw...
Vreemdelingen mogen het niet naderen, oud verpleegden van het ziekenhuis, die het geheim weten, blijven vrijwillig uit de buurt. De eenigen, wien de toegang niet geweigerd wordt zijn een zestal met zorg uitgekozen doctoren en ongeveer 25 verpleegsters. In dit gebouw leven 80 ‘doode mannen’, slachtoffers van den wereldoorlog.
De wereld gelooft, dat zij dood zijn, zelfs hun familieleden is officieel meegedeeld, dat zij gevallen zijn. Op de officieele doodenlijsten komen zij voor onder de namen van hen, ‘die gevallen zijn op het veld an eer’. Maar zij leven nog steeds!
De reden voor hun geheime afzondering is hun afgrijslijk uiterlijk en hun verminkingen, veroorzaakt door bommen en gifgassen. Ieder van deze 80 wrakken, die eens mannen waren, is nu geheel verlamd, blind, doof en stom. Het eenige, dat zij volgens hun verzorgers kunnen doen, is ademhalen en eten.
Niemand weet en niemand zal ooit weten, wat zij denken, indien zij althans nog in staat zijn te denken en welke folteringen zij doorstaan. Want geen klank ontsnapt ooit aan hun lippen.
Zij liggen in bedden, die den vorm hebben van waschmanden, waarin zij gemakkelijker verpleegd kunnen worden dan in gewone bedden. Sommigen waren bijna nog jongens, toen de oorlog uitbrak, die hen misvormde tot wezens, hulpeloozer dan een dier.
Al deze 18 jaren hebben zij gelegen in hun ‘waschmanden’ als stomme getuigen van den Wereldoorlog. Een staf speciaal opgeleide doctoren waakt over hen, alles in het werk stellende om hun folteringen te verzachten.
Het projectiescherm wordt wit.
SCENE 2:
De Engel verschijnt zijwand rechts.
ENGEL Stel je voor, beeld je in…
… dat je ergens een krantenknipsel vindt over de Franz Jozef Kliniek in Wenen.
Stel je voor, beeld je in…
… dat iemand er ooit in rode inkt een notitie op heeft gemaakt:
‘Zie ook Internationaal Militair Hospitaal, Mons.’
Projectie 02A: Militair Hospitaal, Exterieur.
Ik ben op zoek gegaan naar het Internationaal Militair Hospitaal en ik heb het gevonden.
Het militair domein was al vele jaren niet meer in gebruik en het hospitaal zelf was een ruïne geworden, een schuilplaats voor een internationaal zootje ongeregelde artistiekelingen.
Projectie 02B: De rolstoel.
We zien de schaduwen van de muzikanten achter zijdoek rechts. Voor zijdoek rechts
verschijnt wie door de Engel wordt opgenoemd – hij of zij maakt dan telkens een
buiging, wuift naar het publiek, enz…
Ik trof er een volksdichter aan die optrok met een bende straatmuzikanten. Ze noemden zich Lange Max & zijn Marginalen.
Er hing daar een actrice rond die liever dokter was geworden en een hoertje dat aan de kost kwam in het uniform van verpleegster.
Er was een halve man in een rolstoel. Hij beweerde één van de vorige bewoners van het Internationaal Militair Hospitaal te zijn, dat ook een psychiatrische vleugel bezat. Hij stelde zich aan me voor als Pol Piot. Hij was stapelgek.
Er was een blinde zanger die Tommy heette en er was een doofstomme graffiti kunstenaar, Sansparole, en er was… Er waren…
Sansparole gaat aan het werk en zo verschijnt langzaam maar zeker:
Projectie 02C: Shell Shock.
Lange Max had in de kelders van het Militair Hospitaal een boekje gevonden, met de teksten en de muziek van de revue die de patiënten op 11 november van het jaar 1938 hadden opgvoerd.
En die revue uit 1938 hebben zij met z’n allen voor mij gespeeld.
Als ik dat wilde, mocht ik zelfs meespelen.
Het wordt donker.
Zijwand links: Frau Doktor 1, 2, 3 houden als het ware een lezing (spreekkoor). De Mimespeler beeldt uit als een trieste clown.
DOKTOR 1 Shell shock is een zenuwinzinking ten gevolge van – onder andere –
hevig granaatvuur.
DOKTOR 2 De aandoening staat ook bekend als post-traumatische stress of gevechtsneurose.
DOKTOR 1 Symptomen treden op gedurende het gevecht of dagen, weken, maanden later.
DOKTOR 3 Soms zelfs jaren.
DOKTOR 1 De patiënt is de oorlog moe.
DOKTOR 2 De patiënt is angstig, snel geïrriteerd, depressief.
DOKTOR 3 De patiënt gaat zich te buiten aan alcohol en drugs.
DOKTOR 1 De patiënt lijdt aan slapeloosheid, veroorzaakt door afschuwelijke nachtmerries en verschrikkelijke dagdromen.
DOKTOR 2 De patiënt wordt getekend door het verlies van concentratie, door stoornissen van het geheugen, door een gebrek aan levenslust.
DOKTOR 3 De patiënt wenst de wereld in het algemeen en zichzelf in het bijzonder te vernietigen.
DOKTOR – KOOR Hospitalisatie kan vereist zijn.
DOKTOR 1 De patiënt dient aan de maatschappij onttrokken te worden, vooral in tijden waarin een nieuwe grote oorlog voor de deur staat.
DOKTOR 2 De patiënt moet voor de buitenwereld verborgen worden gehouden, want zijn bestaan alleen al impliceert een nederlaag, en berichten over nederlagen zijn slecht voor de moraal.
DOKTOR 3 Nederlagen zijn anti-propaganda.
DOKTOR 1 Wij zullen uitsluitend berichten over glorieuze wapenfeiten.
DOKTOR 2 Overwinningen.
DOKTOR – KOOR Victorie! Victorie! Victorie!
DOKTOR 1 De patiënt mag, kan en zal bijgevolg het licht niet zien.
Donker.
SCENE 3:
Licht op zijwand links: Lange Max 1 & 2 op, omstuwd door zijn Marginalen.
Sansparole werkt aan de graffiti:
Projectie 03A: Serajewo.
MAX 1 Ge trekt van dorp tot dorp en van stad tot stad en ge zingt uw liederen op de markten en de pleinen. En overal waar ge komt, hoort ge wel iets dat bruikbaar is voor een nieuw lied. Ge hoort iets van de liefde, ge hoort iets van de dood, van moord en brand, van een stoutmoedige diefte, een groot feest, een wreed accident.
MAX 2 ‘Kom!’ roept ge. ‘Kom! ‘k Heb weer wat nieuws in d’hand! Kom en hoor dit nieuw lied van mij!’
MAX 1 En uw kameraad die toen ook nog woorden had, tekent de pikante details en de strafste stoten met krijt en houtskool op een bord en gij zingt uw liedjes en ge speelt accordeon.
MAX 2 En ge drukt uw teksten en de prenten van uw kameraad af op blaadjes die ge verkoopt op de markten en de pleinen van de dorpen en de steden.
MAX 1 Mannen en vrouwen, rijke burgers en arme boeren, warmbloedige meiskes en koudbloedige kwezels… ze zien u graag komen. Omstuwd door een nieuwsgierige menigte, brengt ge ze alleemaal het laatste nieuws, in woord en beeld.
MAX 2 En alleen wat gij vertelt, gebeurt. En het gebeurt zoals gij het hebt verteld, niet anders.
MAX 1 Alleen in uw verhalen bestaat en vergaat de wereld.
MAX 2 En ge geeft ze een lach, ge geeft ze een traan, ge geeft ze kiekenvlees en een minuut stilte.
MAX 1 Ge geeft ze de hele wereld.
MAX 2 En dan zingt ge uw verdoemde lied van de prins die werd vermoord in het verre land en de Grote Oorlog die daar van kwam.
MAX 1 & 2– KOOR Door uw schuld, door uw schuld, door uw grote schuld.
Spreekkoor Marginalen 1 tot en met 4:
MARG. 1 Er was eens een zanger.
MARG. 1, 2 Er was eens een zanger die zong.
MARG. 1, 2, 3 Er was eens een zanger die zong over een prins.
MARG. 1, 2, 3, 4 Er was eens een zanger die zong over een prins die werd vermoord.
MARG. 1 Er was eens een zanger die zong over een prins die werd vermoord in een ver land.
MARG. 1, 2 Er was eens een zanger die zong over een prins die werd vermoord in een ver land en dat daar een Grote Oorlog van kwam.
MARG. 1, 2, 3 En de Grote Oorlog kwam!
ALLEN Vlàm!
Max & de Marginalen zingen: Wat doet een soldaat? – orkest in schaduwbeeld.
Projectie 03B: Soldaat op wacht.
Wat doet een soldaat?
Wat doet een soldaat?
Hij staat op wacht
Met zijn voeten in de gracht.
Het is al zo laat,
Maar hij geeft acht,
Telt de sterren van de nacht.
Eén, twee, drie, vier, vijf, zes,
Zeven, acht –
Hij telt de sterren van de nacht.
Eén, twee, drie, vier, vijf, zes,
Zeven, acht –
En het is zo koud vannacht.
Wat doet een soldaat?
Hij staat op post.
Wanneer wordt hij afgelost?
Het is al zo laat,
Maar hij staat op post –
Wanneer wordt hij verlost?
Eén, twee, drie, vier, vijf, zes,
Zeven, acht –
Vallende sterren in de nacht.
Eén, twee, drie, vier, vijf, zes,
Zeven, acht –
En het is zo koud vannacht.
Wat ziet een soldaat
Die shell shock heeft,
Die bibbert en die beeft?
Wat voelt een soldaat
Die shell shock heeft,
Is hij blij dat hij nog leeft?
Eén, twee, drie, vier, vijf, zes,
Zeven, acht
Kameraden vallen in de nacht.
Eén, twee, drie, vier, vijf, zes,
Zeven, acht –
En het is zo koud vannacht.
Projectie 03C – Soldaten vallen in de nacht.
Zijwand rechts: Florence rijdt Pol Piot in rolstoel op, Frau Doktor 1 richt zich als vertelster tot het publiek.
PIOT Eén twee drie vier vijf zes zeven acht!
Soldaatje op de wacht!
Soldaatje op de post!
Gij wordt verlost!
DOKTOR 1 Vier augustus 1914. Duitse troepen steken de Belgische grens over, met de bedoeling daarna ook Frankrijk binnen te vallen. Het Britse expeditieleger staat al klaar om aan Franse zijde te vechten.
PIOT Een, twee, drie, vier,
vijf, zes, zeven, acht.
Soldaatje op de wacht,
soldaatje op de post:
gij zijt verlost!
DOKTOR 1 Luik, Brussel, Namen vallen in Duitse handen... De Belgen trekken zich terug naar Antwerpen, en daarna achter de Yzer...
FLORENCE En daar? Wat gebeurde er daar? Probeer het je te herinneren.
DOKTOR 1 Wat zou hij zich herinneren, juffrouw Nachtegaele?
Zijn kop is doorzeefd. Hij ziet alleen nog één groot zwart gat.
PIOT Patat!
FLORENCE Wat zei je?
PIOT Patat! Patat! Patat!
FLORENCE Probeer het je te herinneren. Toe. Doe het voor mij. Doe je best.
PIOT Petrol!
Petrol in uw hol ! Petrol!
Bom in uw gat! Patat!
De Piot wordt handtastelijk.
MAX 1 We zongen liedjes, Florence.
FLORENCE Liedjes? Wat voor liedjes?
MAX 2 Spotliedjes.
MAX 1 Over de Keizer.
MAX 2 De Duitse Keizer.
MAX 1 Wilhelm.
Projectie 03D: Spotprent Duitse Keizer & zijn zoon.
Max & de Marginalen zingen en beelden uit / spelen:
Aan de Yzer
‘Papa, hoe zit het aan de Yzer?’
vroeg de kroonprins aan de Keizer.
‘Slecht, mijne zoon, wij komen er niet door,
want de kleine Belg staat er voor, ja voor.
‘t Zijn er van het Vlaamse bloed,
die zijn bezield met heldenmoed.
Zij strijden met de wapens in de hand
voor hun dierbaar vaderland.
Ah en ‘k heb zo lang gewatertand
en dan valselijk aangerand –
maar wij zullen sterven en niet overwinnen,
ik voel het aan mijn koperen pinnen.’
‘Papa, hoe zit het aan de Yzer?’
vroeg de kroonprins aan de Keizer.
‘Slecht, mijne zoon, wij komen er niet door,
want de kleine Belg staat er voor, ja voor.
Als ik dat toch maar had geweten,
‘k had liever in mijn broek gescheten.
Met ’t uit te wassen, was het gedaan
en nu gaan we d’r allemaal aan, ja aan!
Donker.
SCENE 4:
Projectie 04A – Verschijning van een soldaat.
Sansparole werkt aan de graffiti.
Zijwand rechts: Frau Doktor 1 bij Pol Piot.
Zijwand links: Florence leidt Tommy (met blindenstok).
DOKTOR 1 De bittere gevechten bij Mons waren niet voorzien in de strategie van de generaals. Toevallig bevond het Britse expeditieleger zich precies op de weg van de Duitse troepen, die drie keer zo sterk waren. Niettemin stemde de Britse generaal French erin toe 24 uur stand te houden bij Mons, om er zo voor te zorgen dat de Fransen niet onverhoeds konden aangevallen worden.
TOMMY Het was 23 augustus, 1914.
PIOT Een, twee, drie, vier,
vijf, zes, zeven, acht.
Soldaatje op de wacht,
soldaatje op de post:
gij zijt verlost!
TOMMY De Duitsers kwamen in zwermen, als grijze wolken die over groene velden dreven. Ze doken op uit de bossen en stormden naar de Britse loopgraven in middeleeuws aandoende, gesloten formaties.
DOKTOR 1 Ze werden neergemaaid door de beste schutters van Europa.
PIOT Patat! Patat! Pattatattatattatat-tàt!
TOMMY Tegen vijf uur in de middag bereikten de eerste Duitse soldaten de straten van Mons en deden de Britten vooral hun best om het vege lijf te redden. Terwijl ze zich terugtrokken naar de Grand Place, vielen de Duitsers de huizen langs de Rue de Nimy binnen en ze namen er gijzelaars, die ze als menselijke schilden voor zich uit dreven.
PIOT Man Hat Geschossen!
Projectie 04B: De Geboorte van de Engel.
TOMMY In deze helse omstandigheden werd de legende van de Engelen van Mons geboren. Omstreeks middernacht zouden hemelse heerscharen neergedaald zijn, te midden van de Britse troepen. Sommigen zagen hen als engelen, anderen als heiligen, nog anderen als geesten van Britse boogschutters die gesneuveld waren in de Slag bij Azincourt, in 1415. Onder hun hoge bescherming en geholpen door de duisternis, konden de Britten zich min of meer ordelijk terugtrekken en ontsnapte het expeditieleger aan de algehele vernietiging.
DOKTOR 1 De legende van de Engelen van Mons, zo beweerde men, werd in het leven geroepen door een kort verhaal van Arthur Machen, dat De Boogschutters heette. Het werd op 29 september 1914 in een Londense krant gepubliceerd in de vorm van een artikel, een waarheidsgetrouw verslag van de aftocht van het expeditieleger.
TOMMY Een soldaat herinnerde zich een oude aanroeping van Saint George, de schutspatroon van Engeland.
PIOT Donnerwetter! Et Scheisse aussi!
Maintenant c’est fini ! La comédie !
TOMMY Duizenden soldaten namen zijn aanroeping over en op een miraculeuze wijze verschenen vervolgens de schimmen... verschenen de schimmen die de Britten ter hulp snelden!
PIOT Eén, twee, drie, vier,
vijf, zes, zeven acht.
Soldaatje op de wacht
dat shell shock heeft!
Ziet iets dat beeft!
Ziet iets dat leeft!
Ziet iets dat zwééééééééééééééééééééééééééééééééééft!
DOKTOR 1 Hij ziet ze weer vliegen.
Projectie 04C: Graf Condon.
Tommy zingt: De Engel van Mons
Hij viel op ’t veld van eer, meneer.
Een jongen met een geweer, meneer.
En onder de lucht van lood
kleurde de aarde rood.
Maar op z’n lippen lag ‘n glimlach
voor het laatste dat hij zag.
Augustus negentien veertien, juffrouw.
Meer zal hij nooit zien, juffrouw.
Er wordt ’n blad van de kalender gescheurd
en er is een meisje dat treurt.
Maar op haar lippen ligt ‘n glimlach
voor het laatste dat hij zag.
Hij dacht nog aan zijn moeder, mevrouw.
Hij dacht nog aan zijn broeder, mevrouw,
die viel op een ander veld
onder hetzelfde geweld.
En op z’n lippen lag ‘n glimlach
voor het laatste dat hij zag.
REF (Max & de Marginalen)
Want de Engel zal komen
als wij diep genoeg dromen
wordt de Engel werkelijkheid,
haar witte vleugels wijd gespreid.
Hij viel voor ’t Vaderland, meneer.
Oog om oog en tand om tand, meneer.
Voor Vader, Zoon en Heilige Geest, mevrouw!
Ah, oorlog is een feest, mevrouw!
Want op z’n lippen lag ‘n glimlach
voor het laatste dat hij zag…
Want de Engel zal komen
als wij diep genoeg dromen
wordt de Engel werkelijkheid,
nu en tot in de eeuwigheid.
Projectie: 04D – spookverschijningen.
TOMMY Kort na de publicatie van zijn verhaal werd Machen al de vraag gesteld of het soms gebaseerd was op feiten.
‘Nee,’ zei hij. ‘Het is een verzinsel.’
Het verhaal werd met de regelmaat van een klok herdrukt, en telkens werd hem gevraagd naar zijn bronnen.
‘Het is een product van mijn verbeelding,’ herhaalde Machen telkens weer. Maar we weigerden hem te geloven.
FLORENCE Soldaten verklaarden dat zij de engelen en heiligen en de geesten van boogschutters met hun eigen ogen hadden gezien. Er zouden lijken van Duitsers gevonden zijn, doorzeefd met onzichtbare pijlen.
TOMMY En het verhaal van de Engel van Mons verspreidde zich over alle slagvelden van Europa.
DOKTOR 1 Prima propaganda.
TOMMY De Fransen zagen de aartsengel Michael. Soms zelfs de Heilige Maagd Maria. En heel vaak Jeanne d’Arc.
PIOT Sous le pont d’Avignon, on y danse, on y danse…
TOMMY Ze reed op een wit paard.
PIOT Petrol in haar hol!
TOMMY De Britten zagen Saint George.
PIOT It’s a long way to Tipperary.
TOMMY Een grote man met blonde haren…
DOKTOR 1 Op het witte paard van Jeanne d’Arc.
PIOT Bom in haar gat!
TOMMY Hij heeft een zwaard in de hand. Zijn mond staat wijd open.
Hij schreeuwt.
FLORENCE Wat schreeuwt hij?
TOMMY Ik kan het niet horen.
DOKTOR 1 ‘Victorie! Victorie! Victorie!’ - Dàt schreeuwt hij. Wat zou hij anders schreeuwen? Prima propaganda!
TOMMY Duitse krijgsgevangenen beschreven een spookachtig leger, gewapend met pijl en boog, aangevoerd door een reusachtige figuur op hetzelfde schitterend witte paard.
Donker.
SCENE 5
Projectie 05A – Zeppelin.
Sansparole werkt aan de graffiti.
Zijwand rechts: Soldaat op met Florence en Frau Doktor 2, die noteert.
PIOT Eén, twee, drie, vier,
vijf, zes, zeven acht.
Soldaatje op de wacht
dat shell shock heeft!
Ziet iets dat beeft!
Ziet iets dat leeft!
Ziet iets dat zwééééééééééééééééééééééééééééééééééft!
DOKTOR 2 Hij ziet ze weer vliegen.
FLORENCE Maar wàt ziet hij vliegen, Frau Doktor?
Projectie 05B – Zeppelin + Duitse Keizer
Zijwand links:
Max & de Marginalen zingen: Zeppelin
‘k Heb een zeppelin zien vliegen
met de Duitse keizer in,
met zijn tien miljoen soldaten
vloog hij recht de Yzer in.
Albeir! Albeir!
Ge moet niet benauwd zijn
van de Duitse revolveir.
Elisabeth! Elisabeth!
Ge moet niet benauwd zijn
van de Duitse bajonet
En hij kreeg me daar een klop
boven op zijn Duitse kop
en wij die kleine Belgen
zaten er allemaal boven op.
REF.
Geef ’t gestolen goed terug
of wij slaan een bult uit uwe rug
en met uw keizerlijke pin
zakt ge nog dieper de Yzer in.
REF.
FLORENCE Ik heb haar ook gezien.
DOKTOR 2 Wie heb je ook gezien?
FLORENCE Was het in Leuven? Aarschot?
PIOT Petrol. Bom in haar hol.
FLORENCE Of was het al achter de Yzer?
DOKTOR 2 Wat heb je gezien? De Zeppelin van de Keizer? Wàt heb je gezien, Florence?
FLORENCE De Engel van Mons.
Projectie 05C – Spotprent.
PIOT Donnerwetter! Et Scheisse aussi!
Maintenant c’est fini la comédie!
FLORENCE Ik weet niet meer waar het precies was, of wanneer, of hoe… Maar…
Piot wordt handtastelijk.
PIOT Bom in haar gat! Patat!
FLORENCE De vader was niet thuis, de moeder zat met haar kleine meisje te eten. Een kogelregen en… Het meisje was ongedeerd, maar de moeder… Toen kwamen de pinhelmen en…
PIOT Man hat Geschossen! Zievielen haben Geschossen!
FLORENCE En de pinhelmen hebben… De pinhelmen…
DOKTOR 2 Wàt hebben de pinhelmen, Florence?
PIOT She was the flower of Belgian womanhood! Oh my, oh my Florence Nightingale!
DOKTOR 2 Wàt hebben de pinhelmen?
PIOT Ze hebben haar roosje geplukt!
FLORENCE En daarna… Daarna…
MAX 1 Geen keizerlijke legermacht kan de aanklacht
van een dode vrouw verdragen. Op het veld van eer
ettert berouw als een zweer.
DOKTOR 2 ’t Is anti-propaganda.
MAX 2 Vernietig dus dit bewijs van ons nachtelijk vertier
en vier bot uw woede op haar weke vlees.
Haal een hamer en verbrijzel onze vrees
voor vergelding en rechtsgericht.
MAX 1 Hak met uw kolven
onze schuld en onze schaamte
van haar gezicht.
PIOT En stopt uw bom in haar hol en geef petrol!
Projectie 05D – Huilend meisje met pinhelm.
FLORENCE ‘Kijk,’ zei het kleine meisje.
‘Kijk naar mama, ze is zo kil
als een zieke die niet meer geneest.
Kijk naar mama, ze is zo stil
als ik ben geweest
toen de soldaten kwamen.
Wist u het wit nu van haar huid?
Wast u het rood ook even uit?
Want kijk naar mama, ze is zo stil
dat er daarnet nog - heus! -
zomaar een vlinder landde op haar neus.
Kijk naar mama. Ze is zo kil.
Denkt u dat ze nog geneest?
PIOT Man Hat Geschossen!
DOKTOR 2 En toen, juffrouw Nachtegaele?
FLORENCE Toen heb ik de Engel gezien.
DOKTOR 2 In die dagen was de grammofoon nog een wat vreemde doos waar een hoorn op stond. Als een plaat rondjes draaide op de doos, kwam er geluid uit de hoorn – muziek, een stem:
De Engel en/of Isabel en/of de Onbekende Soldaat verschijnen zijwand links en zingen – de Marginalen dansen een vreemdsoortig ballet:
De dag glimlacht als een spook
naar een vrouw van puin en rook,
door witte vingers beroerd,
is er niets nog dat verroert.
En alle kleuren worden rood.
Hoe het zieke licht nog even
treuzelt bij haar bleek gezicht
en dan beseft dat er geen leven
in dit lichaam is gebleven.
Want alle kleuren werden rood.
REF:
Zoals de avond wel eens zacht
kan verdwalen in de nacht,
zo zat zij net nog hier naast mij.
Maar in het portaal van de dood
worden alle kleuren rood.
Zo is zij nu alweer voorbij.
Wat is hier toch aan de hand?
Boeren bewerken nog steeds het land
en daarnet nog landde heus
zomaar een vlinder op haar neus.
Toen werden alle kleuren rood.
REF.
Allen gaan na hun repliek af behalve Isabel en de Onbekende Soldaat.
Projectie 05 E – Kinderlijkjes.
FLORENCE En de Engel… De Engel nam het kleine meisje mee...
DOKTOR 2 Naar de hemel?
PIOT Elisabeth! Elisabeth!
FLORENCE En toen pas begon het kind te huilen…
PIOT Ge moet niet benauwd zijn van de Duitse bajonet!
SOLDAAT Ge zijt gekomen…
ISABEL Pardon?
SOLDAAT Ma belle Scharpenelle…
ISABEL Wie zijt gij?
SOLDAAT Ik zou het niet weten. Wie denkt gij dat ik ben? Ik ben het vergeten.
Ze noemen mij de Onbekende Soldaat.
Maar gij… Wie zijt gij?
ISABEL Isabel.
SOLDAAT Ik wist het wel. Isabel. Scharpenel. Ge moest maar eens komen… Als wij diep genoeg dromen… En zie, daar zijt ge dan… eindelijk.
ISABEL Ik had een onzichtbare speelkameraad… Ik noemde hem mijn Onbekende Soldaat. Hij fluisterde mij gedichtjes in, hij zong liedjes in mijn hoofd, hij deed mij wrede sprookjes spelen…
SOLDAAT Gij zijt nu eenmaal mijn geesteskind, ma belle Scharpenelle…
Want ziet ge, uw vader… dat is uw vader niet.
ISABEL Dokter Scherpeneel?
SOLDAAT Hij heeft u alleen maar gevonden in Hotel Océan dat omgevormd werd tot hospitaal van het Rode Kruis. Dat moet in ’17 geweest zijn of daaromtrent. Ge waart één van de talloos vele weesjes die de Grote Oorlog had gemaakt en hij… Hij zal zijn vrouw en zijn dochter verloren hebben in Leuven. Ja… Toen de Fritzen hun Blijde Intrede deden in de Blijde Intredestraat in Leuven…
PIOT (OFF) Man Hat Geschossen! Zievielen Haben Geschossen!
SOLDAAT De Fritzen schoten op alle burgers die bewogen en…
De Mimespeler en de Marginalen komen op en beelden uit:
SOLDAAT Zie… Hij beweegt nog, burger Scherpeneel.
En zijn echtgenote beweegt nog. Ziet ge?
En zijn dochter van twee of drie beweegt nog…
Maar hoor…
PIOT (OFF) Patat! Patat! Patat!
SOLDAAT De Fritzen schieten op alles wat beweegt en nu beweegt de echtgenote van dokter Scherpeneel niet meer. Zij is al wijlen. En de dokter zelf beweegt nog amper, ziet ge? Hij is zwaargewond. En zijn dochter van drie of vier of daaromtrent?
De Mimespeler en de Marginalen af.
ISABEL Ja? Wat is er van haar geworden?
SOLDAAT Hoe moet ik dat nu weten, ma belle Scharpenelle?
Maar stel… Stel dat dokter Scherpeneel herstelt van zijn verwondingen en op zoek gaat naar zijn dochter, die Isabel heet. In hotel Océan in De Panne woont één van de ontelbare kindjes die de Grote Oorlog heeft gemaakt, zegt men. Een meisje van drie, vier jaar oud of daaromtrent. Haar naam is Scharpenel, zegt men. En dokter Scherpeneel… Wat denkt hij?
ISABEL Scharpenel-Scherpeneel… Mijn kleine meisje heeft een foutje gemaakt bij het spellen van haar naam, denkt hij.
SOLDAAT Zo is dat. En zo heeft uw stiefvader u gevonden. Ge waart zijn vondelinge, ge waart zijn dochter niet. Maar wat deed dat er nog toe? Hij noemde u Isabelle-ma-belle-Scharpenelle en voortaan zoudt gij zijn dochter zijn.
ISABEL Het is mogelijk. Wat is er geworden van zijn echte dochter? Van mijn echte vader? Ik wist het niet. Ik ben al een leven lang op zoek naar… Ik heb gezocht in Hotel Océan in De Panne. Ik sprak daar een verpleegster die… Het IJzerfront was niet veraf. Ook het hospitaal bleef niet van beschietingen en bombardementen gespaard.
PIOT (OFF) Bom in uw hol! Petrol!
Bom op uw gat! Patat!
ISABEL De verpleegster werd geconfronteerd met schokkende taferelen en het wreedste van allemaal… Het was in ’17… Eind april hadden ze voortdurend nachtalarm. De zes operatiezalen van het hospitaal stonden op hun kop. Er werd een hele groep gewonden aangebracht. Een moeder, één of twee soldaten en alle kinderen zaten in het kleine vissershuisje aan de oude weg te eten. Een shrapnel…
PIOT (OFF) Isabel Shrapnel!
ISABEL … doorboorde de tafel en ontplofte op de grond.
Florence en Frau Doktors 1, 2, 3 op.
DOKTOR 1 Benen werden afgerukt.
DOKTOR 2 Dubbele amputatie voor de moeder.
DOKTOR 3 Ook de soldaten verliezen ledematen.
DOKTOR 1 Van de drie…
DOKTOR 2 Drie!
DOKTOR 1 … kleine meisjes zijn vijf stuks been vermorzeld.
DOKTOR 3 Vijf!
FLORENCE Het is knokken tot middernacht. We kunnen het leven redden van de mannen en de moeder, maar twee…
DOKTOR 2 Twee!
FLORENCE … kleine zwartgeblakerde lijkjes blijven naast elkaar in hetzelfde bed liggen.
DOKTOR 1 De dode zusjes worden gefotografeerd om in Amerika propaganda te maken tegen de Fritzen.
DOKTOR 2 Prima propaganda.
DOKTOR 3 De foto’s gaan op wereldreis.
DOKTOR 1 Het ene meisje heeft één been verloren.
DOKTOR 2 Eén.
DOKTOR 3 Het andere is drie jaar oud.
DOKTOR 1 Drie.
DOKTOR 2 Twee benen verloren.
DOKTOR 3 Twee.
FLORENCE In haar open mondje steekt nog een stukje brood. Ziet ge?
ISABEL ’t Is wit brood.
De verpleegsters en Frau Doktors af.
SOLDAAT Het derde zusje leeft nog. Zijt gij dat?
Denk na, ma belle Scharpenelle! Kunt gij dat zijn?
Denkt na! Stel het u voor! Beeld het u in!
ISABEL Het meisje had een verbrijzelde voet en een vermorzeld been, maar mijn voet was niet verbrijzeld en mijn been niet vermorzeld.
SOLDAAT Waart gij dat kleine meisje?
ISABEL Ik had geen littekens op voeten of benen. Ik kan me niet herinneren ooit in een vissershuisje aan tafel te hebben gezeten.
SOLDAAT Maar wat betekent dat? Ik herinner mij niet eens mijn naam. Ik ben de Onbekende Soldaat.
ISABEL Ik herinner me niets van die hele Grote Oorlog. Mijn eerste herinnering dateert van elf november ’18. Wapenstilstand. Een verjaardagstaart. Er stonden zes kaarsjes op de taart, ik blies er vier uit…
SOLDAAT Ik heb u gemaakt, ma belle Scharpenelle. Uw Onbekende Soldaat, uw onzichtbare speelkameraad… Ik heb u geroepen, opgeroepen… ‘k Heb er geen woorden aan vuil gemaakt, mijn woorden waren op. Maar ‘k heb u gemaakt. ‘k Weet alleen niet meer waar of wanneer precies… ‘k Heb u een verleden gegeven, maar waar of wanneer ge geboren zijt… Was het in Leuven? Aarschot? De Panne?
Donker.
SCENE 6:
Projectie 06 A – Engel, vleugels wijd gespreid.
Sansparole werkt aan de graffiti.
Florence op zijwand links, stelt vragen aan de geprojecteerde Engel.
FLORENCE Waarom ben je gekomen, met je witte vleugels wijd gespreid?
Omdat je werd opgeroepen door een heftig verlangen naar een sprankel licht in de duisternis? Je bent niet gekomen om te vechten. Je kwam met je witte vleugels wijd gespreid. Je was onzichtbaar voor de ogen van de mensen, en toen werd je zichtbaar gemaakt.
Projectie 06 B – De Engel bis.
Tommy op zijwand rechts. Hij zingt samen met de Marginalen:
Tommy’s verhaal.
TOMMY Met een foto in je zak
en ’n helm op je kop,
sta je daar op wacht,
vertelt iemand een mop.
Er is niemand die lacht,
er is iemand die richt
en een kogel met je naam op
treft jou in het gezicht.
REF.
Tot je knieën in de modder
stikken in de chloor,
in dagen niet gegeten
maar we komen er door.
Ook al zal een loden kogel ons bedreigen met de dood
dan bidden we met z’n allen
tot de Engel van Mons…
Een stuk van m’n gezicht
spatte rood in het rond,
m’n witte tanden
in de bruine modder op de grond.
Ik bleef alleen achter
in het donker en de kou.
Ik kon alleen maar wachten
op de dood die komen zou.
REF.
Maar toen was zij daar:
een engel in het wit,
in een vreemde gloed,
in een onaards licht.
Ze was zo tenger
maar toch tilde ze me op.
Ze verzorgde al m’n wonden,
een verband rond m’n kop
REF
Zalig zweven
in een pijnloze roes...
Ik wilde wel wakker worden
maar ik wist niet hoe het moest.
En ik voelde me geborgen,
ik voelde me goed...
En toen werd alles donker…
Projectie 06 C – nogmaals de Engel.
Frau Doktor 1 op zijwand rechts, samen met Piot. De Engel verschijnt in de projectie.
DOKTOR 1 Men kan zich afvragen of de uitputting jullie deed hallucineren.
PIOT Shell Shock! Shelll! Shock!
ENGEL Kijk mij in de ogen. Ben ik dan alleen maar een product van jouw verbeelding? Een hallucinatie?
PIOT Afschuwelijke dagdromen! Verschrikkelijke nachtmerries!
TOMMY Ze heeft mij… toén… een belofte gedaan.
PIOT Ik zeg u geen vaarwel, mijn vriend,
dra zien w’elkander weer.
Als de vrede weer komt in het land,
dan zien w’elkander weer.
TOMMY ‘Als deze Grote Oorlog afgelopen is,’ zei ze, ‘zien w’elkander weer.’
En dan zou ik begrijpen dat zij niet alleen maar… een troostend beeld was, in verschrikkelijke tijden opgeroepen uit het onderbewustzijn van overspannen mannen.
‘Wij komen niet alleen uit het hoofd of uit het hart,’ zei ze, ‘en we zijn evenmin alleen maar hemelse heerscharen.’
FLORENCE ‘Wij zijn dat alles, maar wij zijn ook veel meer dan dat.’
MAX 1 ‘Wij zijn aards, wij zijn bovenaards, wij zijn buitenaards.’
PIOT ‘Wij zijn vluchtig en wij zijn voortvluchtig.’
ENGEL De Engelen van Mons…
DOKTOR 1 Maar wat deden de Engelsen?
TOMMY De Engelsen grepen de legende van de Engelen
dankbaar aan om duizenden
tonnen vers en jong kanonnenvlees zover te krijgen
dat ze vrijwillig dienst namen in het nieuwe grote leger dat Engeland
zo dringend nodig had!
Wie weigerde te gaan, was een lafaard.
God was immers met
Engeland!
Hij had zijn Engelen
gestuurd om dat eens en voor altijd duidelijk
te maken!
PIOT Elisabeth! Elisabeth! Ge moet niet bang zijn voor de Duitse bajonet!
Donker.
Hier kan eventueel een pauze ingelast worden.
In dat geval gaan we de pauze in met het liedje ‘Ma petite Mitraillette’.
SCENE 7:
Na de pauze: ‘Deutschlandlied’.
Licht op zijwand rechts. Frau Doktor 1, 2 en Herzenwirth komen op. De Mimespeler beeldt uit.
DOKTOR 1 Het verhaal van de Engelen van Mons is inderdaad het strafste staaltje propaganda dat we kennen. Het vormt dan ook een dankbaar object van onderzoek.
Projectie 07 A – Artikel over de Engelen van Mons.
DOKTOR 1 In 1914 zagen Britse troepen écht wat zij de Engelen van Mons noemden, als we het verhaal mogen geloven van een voormalig lid van de Keizerlijke Geheime Dienst van Duitsland.
DOKTOR 2 Deze ex-officier, Friedrich Herzenwirth, van wie het relaas werd gepubliceerd door een dagblad in New York, vertelt:
HERZENWIRTH: ‘De Engelen van Mons waren bewegende beelden, zichtbaar gemaakt op een “scherm” van mistig witte wolkenvelden in Vlaanderen, door cinematografische projectiemachines gemonteerd op Duitse vliegtuigen die zich bevonden boven de Britse linies.’
DOKTOR 1 De rapporten van Britse troepen gedurende de aftocht uit Mons op 24 augustus 1914 – dat zij ‘engelen met de afmetingen van mannen’ hadden gezien, die zich in de achterhoede van het terugtrekkende leger leken op te houden – werden door psychologen toegeschreven aan massa-hypnotisme en hallucinaties.
DOKTOR 2 Kolonel Herzenwirth zegt nu…
HERZENWIRTH: … dat het de bedoeling was van de Duitsers, met deze op een wetenschappelijke manier veroorzaakte ‘visioenen’, een bijgelovige angst te creëren in de geallieerde gelederen. Zij rekenden erop paniek te doen ontstaan en de weigering een vijand te bevechten die leek te genieten van een speciale bovennatuurlijke bescherming.
DOKTOR 2 Maar de Duitsers misrekenden zich.
HERZENWIRTH: ‘Wat we ons niet voorgesteld hadden, was dat de Engelsen het visioen in hun eigen voordeel zouden gebruiken. Dit was een formidabel stukje contra-propaganda, want sommige Engelsen moeten zich terdege bewust geweest zijn van de mechanismen van onze truc. Hun methode om de engelen als beschermers van hun eigen troepen te interpreteren, deed de balans compleet in ons nadeel overslaan. Indien het Britse opperbevel zich tevreden had gesteld door een simpel legerorder te verspreiden waarin onze valstrik werd ontmaskerd, dan zou het resultaat niet half zo effectief geweest zijn.’
DOKTOR 2 Kolonel Herzenwirth legt vervolgens uit dat de Duitsers meer succes boekten met hun projecties op de wolken van het Russische front in 1915.
HERZENWIRTH: Daar werd de Maagd vertoond, met een opgestoken hand, alsof ze een teken wilde geven dat de moorddadige Russische nachtaanvallen gestopt moesten worden.
DOKTOR 1 Zoals ook in Vlaanderen het geval was geweest, waren de Duitse vliegtuigen uitgerust met zogenaamde ‘toverlantaarns’, voorzien van enorm krachtige Zeiss lenzen, en vlogen ze boven de vijandelijke linies. Een gordijn van sneeuw in de lucht boven het Duitse leger werd gebruikt als een scherm.
HERZENWIRTH: Hele regimenten die het visioen hadden gezien, vielen op hun knieën en gooiden hun wapens weg. De truc werd aan het Russische front verscheidene keren herhaald en was telkens succesvol. Krijgsgevangenen vertelden ons dat in sommige gevallen officieren werden gedood door de soldaten van hun eigen compagnie, die daarna hun wapens weggooiden, roepend dat zij zich niet schuldig wilden maken aan het schieten op een leger waarover de Moeder van God waakte.
DOKTOR 2 Met de Fransen in Picardië en de Champagnestreek maakten de Duitsers evenwel een andere misrekening.
HERZENWIRTH: In plaats van de vrouwenfiguur die we op een nacht projecteerden op de wolken als de Maagd te beschouwen, of als een heilige die ons leger beschermde, herkenden de Fransen haar prompt als Jeanne d’Arc. En de balans sloeg nogmaals om in ons nadeel, toen we in Vlaanderen de vrouw veranderden in een man. De Britten beweerden dat het Saint George was.
Max 1 en 2 komen op met de Marginalen, zijwand links.
Sansparole, met spuitbus, tovert Projectie 07 B te voorschijn – Nachtmerrie.
MAX 1 De mensen waren hysterisch, zeer zeker. Ultimatum was gevolgd op ultimatum, mobilisatie op mobilisatie. Uiteindelijk trokken de Duitsers ten strijde in wat een frisse, vrolijke oorlog beloofde te worden, die hen binnen een paar weken voor de poorten van Parijs zou brengen.
MAX 2 Maar de invasie van Frankrijk liep in de herfst van ’14 onherroepelijk vast aan de oevers van de Marne en in de modderpoelen van de Yzer...
Projectie 07 C – De Keizer is ziek. De Maxen en de Marginalen zingen: Patat!
De keizer is ziek.
Hij heeft het koliek.
Wat zal er nu nog gaan gebeuren?
Wat heeft hij gehad?
Een bom op zijn gat!
Dat hebben de Belgen gelapt!
Patat!
De keizer heeft pijn
van ’t flerecijn
in zijn armen en in zijn benen
een abces of negen
en in voeten en tenen
daar heeft hij de reumatiek!
Zo ziek!
‘k Wens aan de keizer
nu nog een stuk ijzer
tegen zijn kop en de keelkrop
en zijn lijf dat mag vol
met puisten en zweren
en waar gaan wij die mee smeren?
Petrol!
Projectie 07 D – Moordpartijen Duitsers. Na hun laatste repliek af:
MAX 1 In het kleine België beging het grote en gefrustreerde Duitse leger onvoorstelbare wreedheden in Leuven, Aarschot, Dinant en zoveel andere steden die in de as werden gelegd, waar gijzelaars werden genomen en koelbloedig neergekogeld...
PIOT Patat! Patat! Patat!
MAX 2 ... waar werd geplunderd, verkracht...
PIOT Bom in haar gat!
MAX 2 ... en gemoord, ten gevolge van mythen, tot leven gewekt door de Duitse propagandamachine, over priesters die argeloze Duitse soldaten verraden hadden en hun medeburgers ophitsten om machinegeweren op kerktorens te zetten.
PIOT Patat!
MAX 1 Mythen over moorden, vergiftingen, verminkingen van Duitse soldaten door Belgische verpleegsters.
PIOT Petrol in hun hol!
MAX 2 En dat was dan weer koren op de molen van de Engelse propagandamachine...
De Onbekende Soldaat en Isabel komen op.
Projectie: 07 E – De Vijf Soldaten met het oorlogsweesje.
SOLDAAT Stel u de lente voor van het jaar negentien vijftien.
Beeld u vijf brave piotten in, die tussen het puin van een afgevlamd huis ergens achter de IJzer een meisje vinden van drie, vier jaar oud of daaromtrent. Ze geven de vondelinge een passende naam om onder te schuilen: Jeannette Elisabeth Shrapnell.
ISABEL Ik heet Scherpeneel. Isabel Scherpeneel.
SOLDAAT Goed, goed. Maar ge hebt ook een geheime naam: Isabel Scharpenel. En onder die geheime naam luistert ge naar de stem in uw hoofd, de stem die gij alleen kunt horen, de stem van uw onzichtbare speelkameraad – ge noemt hem de Onbekende Soldaat en hij noemt u ma belle Scharpenelle… Is het niet zo?
ISABEL Het is zo.
SOLDAAT En onder die schuilnaam, Isabel Scharpenel, schrijft gij de gedichten en de wrede sprookjes die hij u influistert. En ge vraagt u af: schuilt uw ware zelf ergens onder uw schuilnaam?
ISABEL Mijn vader zou gevlucht zijn, mijn moeder omgekomen bij een bombardement…
SOLDAAT De vijf piotten nemen u in hun midden op, ze noemen u hun bengeltje.
ISABEL Ik word hun mascotte, hun bewaarengeltje.
SOLDAAT Maar dan… Dan moeten ze u afgeven, want zij moeten naar het front marcheren. De vijf piotten… één twee drie vier vijf, ziet ge ze al?... zweren dure eden.
ISABEL Maar ik ook. Ik ook.
SOLDAAT Ze zongen d’r een liedje bij, weet ge nog?
ISABEL Ik zeg u geen vaarwel, Shrapnell,
dra zien w’elkander weer…
Als de vrede weer komt in het land
dan zien w’elkander weer…
SOLDAAT Ik heb u achtergelaten. In een militair hospitaal in De Panne. Maar ‘k heb nog een liedje geschreven, speciaal voor u…
Kom laat mij u vertellen
van ’t gekende oorlogskind,
ma belle Schrapenelle -
zij werd zo zeer bemind.
Met vijven trokken wij ’t lot
wie haar dan mocht erven.
Papa gevlucht en mama dood –
wij zullen toch niet allen sterven?
ISABEL En we hebben nog een foto gemaakt, voor een prentbriefkaart…
SOLDAAT ‘k Had die op zak toen we met ons vijven in de Dodengang de dood tegemoet gingen.
ISABEL Ik droomde van u, mijn Onbekende Soldaat.
SOLDAAT Ge moest nu maar eens komen, zei ik. Als wij maar diep genoeg dromen… En ik wachtte op u, ik stond op wacht voor u, ik verwachtte u… Eén twee drie vier vijf zes zeven acht kameraden vielen in de nacht en acht lange jaren en nog langer stond ik op wacht en telde de sterren van de nacht en het was zo koud, ma belle Scharpenelle. Het is zo koud, vannacht.
ISABEL Ik hoorde u roepen. Eén of andere Frau Doktor zal zeggen dat ik een visioen ben, maar wat weet zij ervan? Niks weet zij ervan. Ik ben geen visioen, hier… voél maar. Ik ben uw woord dat vlees geworden is…
Donker.
SCENE 8:
Projectie Graf Condon (04 C) – 08 A.
Tommy verschijnt zijwand links.
TOMMY Ik heb jongens gezien… Jongens van veertien die hun geboortedatum vervalsten.
‘Hoe oud ben je?’ vroeg een sergeant dan.
‘Zestien,’ logen ze.
‘Ga naar buiten, kom weer binnen en vertel me dat je negentien bent,’ zei de sergeant.
En de jongens van veertien gingen naar buiten, kwamen weer binnen en vertelden dat ze negentien waren.
Ik heb jongens van veertien gezien, die wegliepen van school om bij het leger te gaan, en die logen dat ze vijf jaar ouder waren. Een paar dagen aan het westelijk front maakte ze meteen vijftig jaar ouder.
Tommy zingt: Sinds gisteren zing ik de blues.
TOMMY Sinds gisteren zing ik de blues,
zei vaarwel tegen ons huis en de poes.
‘k Heb m’n pa niks gevraagd.
Mama, ‘k heb je niks gezegd.
Ik ben nu groot genoeg, ik ga op weg.
Sinds gisteren ben ik op weg naar het front
‘k Wil gaan vechten tegen de Duitsers,
steek het vuur aan de lont.
‘k Heb met m’n vriendjes afgesproken
aan de poort van de school.
Sinds gisteren ben ik op de dool.
Ik wil vechten mama !
Je beschermen mama !
‘k Ben al veertien jaar oud !
Da’s veel te jong voor ’t leger, maar dat laat me koud !
Ik wil vechten mama !
Je beschermen mama !
Zal ik jou wat laten zien !
Ik wil naar het front, morgen ben ik negentien !
Maar morgen werd gisteren.
Mama, je wordt hier snel oud.
Om een of andere reden
gaat de tijd in de fout.
Gesneuvelde vrienden en de dood om elke hoek
maken me ziek en zo ontzettend moe.
Ik wil naar huis mama!
Neem me vast mama!
Dit is niet wat ik wou!
Ik ben bang en het is hier zo koud!
Ik wil naar huis mama!
Neem me vast mama!
Ik heb te veel gezien!
Ik wil naar huis, ik ben nog maar veertien!
TOMMY ‘Ga nu maar mee met de anderen,’ zei een officier tegen een jongen
van negentien die net veertien was geworden. Of net andersom.
‘Kijk recht voor je uit. Kijk niet achterom. Loop gewoon door. Zodra je vertrokken bent, is het ergste achter de rug. Het wachten, jongen… Het wachten is het ergste. De onzekerheid.’
En de jongen van negentien die net veertien was geworden - of net andersom -, ging mee met de anderen. Hij keek recht voor zich uit. Hij keek niet achterom. En toen was het wachten voorbij en wist hij dat ook de officier tegen hem had gelogen. Want het wachten was niet het ergste.
Florence, Isabel en de Onbekende Soldaat verschijnen zijwand rechts.
FLORENCE En toen knielde zij bij zo’n jongen neer, met een woord van troost, of soms met alleen maar een glimlach. Sommigen noemden haar hun Witte Juffer... Of hun Witte Kameraad… Isabelle Scharpenelle, weet ik veel… Anderen hadden het over de Engel van Mons… Wat doen namen er nog toe? Het zijn altijd dezelfde verhalen die…
ISABEL Het was in het jaar 1936… Ik knipte een artikel uit de krant over de geheime slachtoffers van de Grote Oorlog… Wat in Wenen bestaat, bestaat hier misschien ook, dacht ik. En opnieuw ging ik op zoek naar mezelf, naar mijn Onbekende Soldaat, mijn onzichtbare speelkameraad. Drie jar lang heb ik onverdroten gezocht en uiteindelijk, met de hulp van mijn stiefvader, dokter Scherpeneel, heb ik dit ziekenhuis gevonden, met zijn geheime vleugel.
SOLDAAT De Hellfire Corner… De Hellevuur Hoek is verboden terrein voor onbevoegden, maar zij is bevoegd. Haar stiefvader is dokter.
Max & de Marginalen zingen: In de rouw
MAX Zijn lieve vrouw
is nu in de rouw.
Mijn lieve vrouw
is straks in de rouw.
Onze Lieve Vrouw
is altijd in de rouw.
En Koningin Elisabeth
draagt een grijze violet!
Albeir! Albeir!
Schiet de laatsten Duits omveir!
Albeir! Albeir!
Schiet de laatsten Duits omveir!
Mama, kom nu gauw!
Mama, kom nu gauw!
Mama, kom nu gauw!
Of ben je in de rouw?
En Elizabeth!
Oh Elizabeth!
Ah Elizabeth
draagt een grijze violet!
En Albeir! Albeir!
Oh Albeir! Albeir!
Ah Albeir! Albeir
schiet de laatsten Duits omveir!
Want Onze Lieve Vrouw!
Onze Lieve Vrouw!
Onze Lieve Vrouw
is altijd in rouw!
FLORENCE Waarom is zij in godsnaam gekomen, met haar witte vleugels wijd gespreid? En hoe is zij gekomen?
Projectie 08 B – Geboorte van de Engel (bis).
Engel verschijnt zijwand links.
ENGEL Luister naar me... Luister…
Ik werd geboren... op 21 augustus 1914...
In een krater, in een maanlandschap, in een Niemandsland tussen de Britse en Duitse linies bij Mons.
Het was acht uur in de ochtend en soldaat J. Parr was de eerste Engelsman die sneuvelde in de Grote Oorlog.
En op het moment dat hij zijn laatste adem uitblies, werd ik geboren.
Ik herinnerde me niets.
Ik wist niet wat aan dit ogenblik vooraf was gegaan.
Ik wist niet hoe ik hier was gekomen.
Ik had geen naam.
Ik keek naar mezelf als naar een naamloos meisje, gekleed in een smetteloos witte jurk, zopas op de wereld geworpen.
Dit moet een droom zijn, dacht ik.
Dit was een nachtmerrie waarin ik als een golf gloeiende lava uit de ingewanden van een vulkaan was opstuwd en uitgespuwd.
Om me heen werd gehuild als in de hel en gebeden als in de hemel.
Maar dit was de hel niet en de hemel was het evenmin! Dit was het niemandsland tussen de Britse en de Duitse linies bij Mons!
Ik had niet het gevoel dat ik echt leefde... Maar ik was ook niet dood!
Ik zag alleen mist. Nee, geen mist. Kruitdamp.
Kruitdamp die optrok en schimmen zichtbaar maakte. O mijn God... O mijn God... O mijn God...
En ik vluchtte. Ik ging op weg. Ik vond mannen op mijn weg van wie de beide benen waren afgeschoten.
Mannen zonder armen, mannen zonder gezicht.
En ik knielde bij deze mannen neer. Met een woord van troost. Soms met alleen maar een glimlach.
TOMMY En de jongste jongen van negentien, was amper twaalf... Hij krepeerde bij de Somme-godverdomme!
PIOT En in Vlaamse velden...
TOMMY In Flanders Fields... where the poppy’s blow...
Projectie 08 C – In Vlaamse Velden.
Max & de Marginalen zingen In Vlaamse Velden:
In Vlaamse velden bloeien papavers
tussen tombes, rij aan rij.
Zij bloeien voor ons, de kadavers.
Want hier rusten wij.
‘God is met ons, trek nu ten strijde!’
Dat is wat koningen en keizers zeiden.
En God was met ons, en Verdun nog zo ver.
Wij werden geleid door een stalen ster.
De leeuweriken in de blauwe lucht
hoog boven de kanonnen beneden
sloegen met z’n allen op de vlucht,
nog niet zo lang geleden.
En de schemering wacht op de nacht,
en een kind in een kelder lacht.
Het lacht, het speelt zo zacht
soldaat die wordt geslacht.
Wij kenden nog dauw en dageraad,
wij hadden lief, lijf en leden.
Toen werd het plots voor alles te laat,
nog niet zo lang geleden.
Weg met de liefde, leve de dood,
het wit in onze ogen werd rood.
’t Was wakker toen, dat donker beest,
’t Was veel te lang gekooid geweest.
Wij zijn gevallen onder ’t geweld
van kogels en van bajonetten.
In Vlaanderen, in een veld
liggen wij nu – de marionetten.
‘God is met ons, trek nu ten strijde!’
Dat is wat koningen en keizers zeiden.
En God was met ons, en Verdun nog zo ver.
Wij werden geleid door een stalen ster.
Frau Doktor 1 en 2 + Piot en Florence verschijnen zijwand rechts.
DOKTOR 1 De eerste Engelsman in de Grote Oorlog sneuvelde op 21 augustus 1914, omstreeks acht uur in de ochtend. Hij heette J. Parr en hij heeft de eeuwige rust gevonden op het militaire kerkhof van Saint-Symphorien, in een buitenwijk van Mons.
DOKTOR 2 Ook de laatste Engels sprekende soldaat die sneuvelde tijdens de Grote Oorlog, viel in Mons. Hij heette G. Price en viel op 11 november 1918, een paar uur voordat de wapens voorgoed zwegen. Hij rust sindsdien op hetzelfde militaire kerkhof, niet zo ver van zijn wapenbroeder J. Parr.
PIOT En hier rusten wij dan. De kadavers. Tussen de papavers.
In wasmanden, rij aan rij.
Donker.
SCENE 9:
Florence, Frau Doktor 1, Piot en Max 1 en 2 staan nog altijd op dezelfde plaats.
FLORENCE In Mons zingen ze nog altijd dat lied...
MAX 1 Wie zou nog een lied durven zingen?
PIOT De kadavers.
MAX 2 Waar zou je nog een lied kunnen zingen?
PIOT Tussen de papavers.
TOMMY In Mons…?
PIOT In wasmanden.
FLORENCE Komaan, Tommy… Zing voor ons nog eens dat lied…
PIOT Van de kadavers.
FLORENCE Van de muziek die niet stopte.
PIOT Tussen de papavers.
Sansparole schildert met zijn spuitbus graffiti: Projectie 09 A – de Engel van Mons die verschijnt.
Tommy zingt bij zijwand links: De muziek stopte niet.
TOMMY Op een warme zomeravond in een restaurant op de Grand Place
zaten we nog wat te praten
en zoals dat toen gebruikelijk was
vertelde iemand een verhaal:
’t Was op elf november van het jaar achttien,
de oorlog was bijna voorbij.
Tegen de ochtend aan stond ik voor mijn raam en zie:
daar sloop een man langszij.
Een bajonet glom tegen de lange blinde muur
en een Canadees die kroop over de grond.
Naar het noorden, naar de Duitsers, naar het huis van mijn buur
waar Café des Princes vroeger stond.
Dit was het teken waarop iedereen zo lang had gewacht.
De bevrijding was aangebroken.
Plots klonk de beiaard zachtjes in de nacht
en vreugdevuren werden aangestoken.
Het zou de beiaardier wel zijn die speelde
ter ere van wie ons kwam bevrijden,
het lied van de Engelen dat nooit verveelde,
Engelen die hun witte vleugels spreiden.
En daarbuiten in het ochtendlicht zag ik wat vreemds op het plein:
soldaten sliepen uitgeput
en omdat de oorlog nu toch gauw voorbij moest zijn
dansten burgers om hen heen
En ik ging naar de klokkentoren
waar ik de beiaardier bedanken wou
en toen kwam ik helemaal boven
en ik zag een hemels witte vrouw.
Een engel, een engel, helemaal in het wit
en toen was ze al weg, in een flits -
Maar de beiaard die ging door met spelen
en de muziek die stopte niet…
Projectie 09 B – de Rustende Engel.
MAX 1 Hier rusten wij dan, zoals u ziet.
PIOT Tussen de papavers.
TOMMY Hier hebben wij haar weergevonden…
PIOT De kadavers…
FLORENCE De Engel van Mons…
PIOT Elisabeth! Elisabeth! Ge moet niet benauwd zijn van de Duitse bajonet!
TOMMY Ik zat daar onder de oude kastanjeboom en ik vroeg me af wat hij zoal gezien moest hebben, zoals hij daar stond, roerloos en zwijgend als een stille getuige, als een eenzame wachtpost op de grens van hemel en aarde. Ik zat daar op een bank…
PIOT Papaver in de hand…
TOMMY … te genieten van de rust en de stilte.
FLORENCE Kon hij zich nog gelukkig prijzen met deze simpele geneugten die de Britse soldaten op die hete, wolkenloze dag in augustus 1914 moesten ontberen?
TOMMY De oude kastanjeboom had het nog meegemaakt. Hoe ze daar beneden door de straten vluchtten, achterna gezeten door een Duits leger dat drie keer zo sterk was.
Hoe alles zo anders was, toen…
FLORENCE Hij stelde zich het kraken van het massieve geweervuur voor, het donderen van de kanonnen, de geschreeuwde bevelen van de officieren, het hoge gillen van de gewonden, het reutelen van de stervenden, het oorverdovende zwijgen van de doden. Hij stelde zich de bittere stank voor van buskruit en bloed.
TOMMY Hoe anders was alles nu. En toch hetzelfde.
FLORENCE Mons rust nog steeds in de armen van twee rivieren die de Haat en de Angst genoemd worden…
TOMMY Daar vonden zij elkaar voor het eerst, links van mij – de Britten en de Duitsers. Bij het kanaal, bij de spoorweg, bij de bruggen die zo hopeloos verdedigd werden.
FLORENCE Daar werd zij geboren, in de armen van soldaat J. Parr als het ware...
Projectie 09 C: De Verwoeste Gewesten.
Max & de Marginalen zingen Vermaledijd:
MAX Ah keizer Willem die in Duitsland zijt,
gij zijt vermaledijd, gij zijt vermaledijd.
Uw wil geschiede noch hier en noch elders,
kruip van schrik maar in uw kelders!
Uw rijk verdelen wij in veertig vette brokken
en dan stelen we uw klokken, stelen we uw klokken.
Vergeeft gij maar aan ons, kleine piotten,
dat wij met Uwe Hoogheid spotten!
Want dan leiden wij u al in de slavernij,
wij slaan u neer als David met een kei.
Wij verlossen ons van al het kwade
en gij krijgt geen genade!
En al die nog zal spotten met de koning zijn piotten
zal de bak ingaan, zal de bak ingaan.
Al die nog zal spotten met de koning zijn piotten
zal de bak ingaan!
TOMMY Rechts van mij is het graan op de velden rijp geworden, net zoals dat ook in augustus 1914 het geval geweest moet zijn.
De tijd heeft alleen vat op mensen. Op kleine mensen zoals u en ik. Niet op dingen als de groene houten bank waarop ik zit. Zij lijken het eeuwige leven te bezitten. Niet op de natuur, niet op het bovennatuurlijke.
FLORENCE Onder de schijnbaar eindeloze horizon bewegen de bomen van de bossen nauwelijks in het zachte briesje, zoals zij ook tien jaar geleden nauwelijks bewogen. De zon stuurt lange schichten van licht door de kruin van de kastanjeboom… en het is in dat ijle licht...
TOMMY … dat zij plotseling aan mij verschijnt...
De Engel verschijnt centraal, doemt als het ware op uit de projectie van de Verwoeste Gewesten.
PIOT Gij zijt zot! Onnozelaar! Gij zijt blind! Van het gàs!
Gij zijt stekezot en stekeblind! Van het gààààssssssss!!!
FLORENCE Maar ik… Ik heb haar toch ook gezien? En Lange Max heeft haar gezien. Is het niet, Max?
Max knikt.
FLORENCE En Sansparole heeft haar gezien! We hebben haar allemaal gezien!
TOMMY We hebben haar allemaal gezien… Mijn witte juffer, zoals ik haar in mijn verbeelding altijd heb genoemd, sinds zij aan mij verscheen, tien jaar geleden. En ik schat haar nog steeds hooguit achttien, met haar tengere figuur en haar wild krullende haren, die zo blond zijn dat ze bijna wit lijken. Met haar doorschijnend grijze ogen en haar smetteloos witte jurk. Met haar voeten in sandalen. En ze glimlacht naar me.
ENGEL De tijd heeft alleen vat op mensen…
TOMMY Ze glimlacht, ziet u?
ENGEL Het Woord is vlees geworden. En het heeft onder ons gewoond.
TOMMY En ze glimlacht naar me...
PIOT Shell Shock! Shell Shock! Shell Shock!
TOMMY En ik knipper met de ogen, want in een oogwenk is ze verschenen, maar in dezelfde oogwenk is ze ook verdwenen.
De Engel verdwijnt.
TOMMY Maar al zie ik haar nu niet meer, ik glimlach nog naar haar…
FLORENCE Hij glimlacht nog naar haar, ziet u?
DOKTOR 1 Waarom glimlacht hij nog naar haar?
TOMMY Omdat ze er nog altijd is…
DOKTOR 2 Waarom?
TOMMY Omdat ze er altijd zal zijn.
DOKTOR 3 Hoezo?
TOMMY Omdat de tijd geen vat heeft op het bovennatuurlijke.
FLORENCE Omdat je niet kunt geloven wat je niet kunt zien.
MAX 1 En omdat je niet kunt zien wat je niet kunt geloven…
Tommy zingt: Twintig jaar geleden.
TOMMY Twintig jaar geleden zat ik hier ook
in de schaduw van een kastanjeboom
vol met de stekelige vruchten waar kinderen dol op zijn.
M’n God, toen zat ik hier ook.
De boom die lijkt nog altijd even oud
net als de groene bank waarop ik zit.
Het is alsof de tijd alleen maar vat heeft
op kleine mensen zoals u en ik.
Twintig jaar geleden zag ik haar,
m’n engel van achttien jaar.
In de warmte van de zomer, in de schaduw van de boom
begon ze te vertellen, haar verhaal leek wel een droom.
Blonde haren, grijze ogen en een smetteloos wit kleed -
betoverd door haar schoonheid had ik geen verweer.
Ik kon alleen maar voelen dat alles wat ze zei
ontzettend veel veranderen zou voor mij.
Binnen twintig jaar zie ik je weer.
Dat zei ze keer op keer.
Dan pas ben je klaar voor de kern van het verhaal,
dan pas vallen alle stukjes van de puzzel in mekaar.
En nu maar wachten, wachten, wachten – ik wacht al twintig jaren lang.
Komt ze nu of komt ze nooit, wat ben ik bang.
Heb ik me dan toch wat in het hoofd gehaald?
Is m’n verbeelding met m’n verstand aan de haal gegaan?
Vragen, vragen, veel te grote vragen
voor dit arme hoofd van mij.
Wachten, wachten op m’n engeltje van achttien jaar oud
of zou ze al een vrouw geworden zijn?
PIOT Onnozelaar. Gij hebt daar, toén, niks gezien in Mons. En ge hebt nu niks gezien. Het yperiet van Ieper heeft u stekeblind gemaakt. Stekezot en stekeblind.
TOMMY Shut up!
PIOT It’s a long, long way to Tipperary!
DOKTOR 1 Ze is zo… Zo wit dat je er alles kunt in zien.
PIOT Maar ze heeft een zwart gat! Patat!
MAX 1 Het Woord is Vlees geworden… en het heeft onder ons gewoond.
PIOT Donnerwetter! Et Scheisse aussi!
Maintenant c’est fini ! La comédie!
Donker.
SCENE 10:
Sansparole staat alleen voor Projectie 10 – een egaal zwarte bakstenen muur.
SANSPAROLE Wachten, wachten, wachten…
Wat doet een soldaat? Hij staat op wacht en telt de sterren van de nacht... En ge schijt schrik. Veel te grote vragen voor dit arme hoofd van u… Maar ge moet geen schrik schijten, Elisabeth. Ge moet niet benauwd zijn voor mijn bajonet. Ge krijgt geen petrol meer in uw hol, want het Woord is Vlees geworden en het heeft tot ons gesproken.
‘Te absolvo,’ heeft ze gezegd. ‘Onze Lieve Vrouw is in de rouw, maar ik vergeef u al uw zonden want shell shock is een gevolg van verschrikkelijke dagdromen en afschuwelijke nachtmerries.’
Ik heb ze ook gezien… Ik zie ze telkens weer, keer op keer…
Eén twee drie vier vijf zes zeven acht... kameraden vallen in de nacht. Maar geef acht! Wij waren maar met z’n vijven. En daarna met z’n vieren, zoals de drie musketiers.
Ik heb het gehoord. Het lied van Lange Max over de prins in het verre land die werd vermoord en hij speelde accordeon en de Grote Oorlog begon… Patat!
En wat voelt de Onbekende Soldaat? Is hij blij dat hij nog leeft? Ziet hij iets dat zweeft? Wat doet een soldaat die shell shock heeft? Hij is een kadaver, hij zit in de papaver. Hij is een dode halve man, hij is een wasman, hij ligt in een wasmand. Hij mag het licht niet zien, want hij is een geheim, gesneuveld op het veld van eer. De jongste jongen van negentien was amper twaalf! Donnerwetter! Et Scheisse aussi! Hij krepeerde aan de Somme-godverdomme!
En in dit oord waar wij zijn ingetreden, heeft men alle hoop laten varen. De Hellfire Corner noemen wij deze Hellevuur Hoek.
En iedereen heeft ons verlaten… de laatste levende ziel heeft het licht uitgedaan, ziet u? Zo zitten wij hier dan, u en ik, in dit alsmaar zwarter wordende zwarte gat.
Ik heb het laatste woord gekregen, hoewel dat laatste woord mij al lang geleden is ontvallen. ’t Is daarom dat ze mij Sansparole noemen, omdat ik geen gebenedijd woord meer heb gesproken sinds… Want toen waren er geen woorden meer om het zwartste zwart te beschrijven, zoals er nu geen kleuren meer zijn om dit zwarte gat te verbeelden waarin wij met ons allen zijn gevallen… Ziet u?
Nee, natuurlijk niet. U ziet niets. U ziet niets meer.
U hebt niets gezien en u zult niets meer zien. Ziet u?
Er is ook niets. Er is niets te zien en er was niets te zien, daar bij Mons.
Een illusie is onsterfelijk, de Engel heeft het eeuwig leven… omdat zij nooit werd geboren. Wat niet bestaat, vergaat ook niet. Ge kunt niet zien wat ge niet kunt geloven, en ge kunt niet geloven wat ge niet kunt zien. En nu, nu ziet ge niks meer, behalve dit zwarte gat van het zwartste zwart. Geen God die met ons is – God is dood en er is niets meer te zien zoals er bij Mons ook niets te zien viel en er nooit iets te zien zal zijn.
Want er is gewoon niets. Ziet u? Er is niets meer. Niets - behalve dit gat van het zwartste zwart.
Wat een rustgevende, wat een geruststellende, wat een hoopvolle gedachte...
Vindt u niet?
We horen Duitse marsmuziek en de stem van de Führer.
